Nieuprawniona zmiana w projekcie architektonicznym - integralność utworu

źródło

Jerzy M. był współautorem projektu architektonicznego Muzeum Przyrodniczego Tatrzańskiego Parku Narodowego w Zakopanem. Koncepcja autorska sprowadzała się do uzyskania przestrzenności pomieszczeń wewnętrznych i organicznego ich zespolenia z pejzażem zakopiańskim. Według projektu tafle okienne miały być wykonane ze szkła antisolowego, co zabezpieczałoby żywotność (kolorystykę) okazów wystawowych, jednakże z uwagi na trudności w jego uzyskaniu, autorzy projektu wyrazili zgodę na zastosowanie takiego szkła tylko od strony południowej i zachodniej. Intencją autorów odnośnie wnętrza obiektu było zapewnienie jednolitości materiałowo ­przestrzennej sali głównej i antresoli wzajemnie przenikających się ze środowiskiem zewnętrznym. Przy realizacji inwestycji wprowadzono zmiany w projekcie architektonicznym polegające na zabudowaniu antresoli i zasłonięciu okien drewnianymi przesłonami. Jerzy M. pozwał Skarb Państwa o naruszenie jego autorskich praw osobistych w postaci integralności utworu i domagał się przywrócenia budynku do stanu według projektu. 

Sąd Wojewódzki przyznał rację powodowi co do zasady: zmiany w projekcie stanowiły naruszenie integralności utworu, przekreślały bowiem ideę artystyczną tego projektu. Sąd oddalił jednak żądanie przywrócenia stanu poprzedniego jako nieuzasadnione - stwierdził bowiem, że koszty przywrócenia stanu przewyższają koszty realizacji zmienionej koncepcji. Zobowiązał mimo to pozwanych do opublikowania ogłoszenia przeprosin przez pozwanego w Życiu Warszawy, Gazecie Krakowskiej i miesięczniku "Architektura". 

Sąd Najwyższy w sprawie, po kasacji pozwanych, przypomniał, że usunięcie skutków naruszenia prawa powinno być dokonane przy użyciu środków celowych i adekwatnych. Takim środkiem nie jest według sądu konieczność przeproszenia powoda w trzech wskazanych wyżej czasopismach, lecz tylko w jednym: "Architekturze". Wyrok SN, sygn. akt IV CR 122/1988. 

Wskazane orzeczenie (wydane jeszcze pod rządami ustawy z 1952 roku) jest zaskakujące i trudno odczytywać je w oderwaniu zarówno od czasów w jakich zostało wydane jak i strony postępowania (Skarbu Państwa). Sąd wszak, doszedł do przekonania, że doszło do naruszenia osobistych praw autorskich powoda - prawa do integralności utworu a wprowadzone zmiany przekreślały całkowicie ideę artystyczną utworu, żądanie przywrócenia stanu poprzedniego uznał jednak za nieuzasadnione (!sic). Najwyraźniej interes  ekonomiczny pozwanego wziął górę nad interesem twórcy, którego prawa zostały w sposób ewidentny naruszone. Co więcej, Sądy rozpatrujące sprawę, nie pochyliły się znacząco nad wyjaśnieniem dlaczego uważają roszczenie o przywrócenie stanu pierwotnego za nieuzasadnione. Wydaje się, że gdyby sprawa rozpatrywana była w dzisiejszych czasach zapadłby zgoła odmienny wyrok w tym zakresie.